Urlop rodzicielski – kiedy i na jakich zasadach może być udzielony?

Prawo do urlopu rodzicielskiego

Rodzice dziecka, którzy korzystają z urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, po ich wykorzystaniu mogą skorzystać z urlopu rodzicielskiego. Urlop rodzicielski może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach i nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia (dotychczas rodzice mogli wykorzystać ten urlop w 4 częściach). Urlop rodzicielski może być częściowo wykorzystany przez rodziców nawet w tym samym czasie.

Poza pracownikiem, który rozpoczął korzystanie z urlopu rodzicielskiego, prawo do części tego urlopu przysługuje również drugiemu rodzicowi, a nawet innemu członkowi najbliższej rodziny w takich samych sytuacjach jak w przypadkach określonych dla urlopu macierzyńskiego (art. 180 § 4–17 k.p.).

Z urlopu rodzicielskiego mogą skorzystać również pracownicy, którzy przyjęli dziecko (dzieci) na wychowanie i wystąpili do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania o jego przysposobienie oraz gdy przyjęli dziecko (dzieci) na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej o charakterze zawodowym.

Z urlopu za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego mogą skorzystać także ubezpieczeni podlegający ubezpieczeniu chorobowemu (np. zleceniobiorcy) na takich samych zasadach jak pracownicy korzystający z urlopu rodzicielskiego. Z tego tytułu ubezpieczeni mają prawo do zasiłku macierzyńskiego.

Wymiar urlopu rodzicielskiego

Urlop rodzicielski z tytułu urodzenia dziecka

Okres urlopu rodzicielskiego jest uzależniony od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i pracownikom – rodzicom dziecka przysługuje w wymiarze do:

• 41 tygodni – w razie urodzenia jednego dziecka,
• 43 tygodni – gdy urodzi się więcej niż jedno dziecko.

Nowelizacja Kodeksu pracy wprowadziła dużo dłuższy wymiar urlopu rodzicielskiego dla pracowników – rodziców dziecka posiadających zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie dziecka albo jego nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu (art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”). W celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem pracownicy – rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do:

• 65 tygodni – gdy urodzi się jedno dziecko,
• 67 tygodni – gdy przy jednym porodzie urodzi się więcej niż jedno dziecko.

Wymienione wyżej okresy dotyczą również pobierania zasiłku macierzyńskiego za okresy odpowiadające okresowi urlopu rodzicielskiego przez rodziców dziecka (dzieci), którzy podlegają ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu innego niż pracowniczy, np. z tytułu umowy zlecenia, prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej itp.

Wymiar urlopu rodzicielskiego przysługuje łącznie obojgu pracownikom – rodzicom, a nie osobno każdemu z nich. Mogą oni jednak korzystać z tego urlopu jednocześnie (w tym samym czasie), pod warunkiem że nie przekroczą łącznego okresu tego urlopu. Ta sama zasada ma zastosowanie w przypadku gdy jeden z rodziców dziecka podlega ubezpieczeniu chorobowemu z innego tytułu niż pracowniczy i korzysta z zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu odpowiadającego okresowi urlopu rodzicielskiego. Wtedy drugi rodzic – pracownik może w tym samym czasie korzystać z urlopu rodzicielskiego.

Łączny wymiar pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego wykorzystanego przez matkę dziecka i urlopu rodzicielskiego wykorzystanego przez ojca dziecka nie może przekraczać maksymalnego wymiaru.

W przypadku urlopu rodzicielskiego nowością jest wprowadzenie wyłącznego prawa do 9 tygodni tego urlopu dla każdego z pracowników – rodziców. Prawa tego nie można przenieść na drugiego rodzica (art. 1821a § 3–5 k.p.). W praktyce oznacza to, że każde z rodziców dziecka z wymiaru 41 lub 43 tygodni urlopu rodzicielskiego może wykorzystać tylko 32 lub 34 tygodnie, umożliwiając drugiemu z nich skorzystanie z urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni. Jeżeli np. pracownica – matka dziecka wykorzysta 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego, a pracownik – ojciec dziecka nie skorzysta z gwarantowanego mu okresu tego urlopu w wymiarze 9 tygodni, urlop ten przepada. Nie jest możliwe przeniesienie tych 9 dodatkowych tygodni urlopu na pracownicę – matkę dziecka.

Zasada ta dotyczy również urlopu rodzicielskiego dla rodziców dziecka, któremu zostało wydane zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, a także dla rodziców adopcyjnych.

WAŻNE!

Każdemu z pracowników – rodziców przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego i prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodziców dziecka.

Artykuł pochodzi z książki:
Uprawnienia rodziców w pracy. Poradnik pracodawcy 2023

Autor
Renata Tonder