Na czym polega umowa o dzieło? Ważne dla pracodawcy

Zatem współpraca na tej podstawie może zostać nawiązana w każdy sposób, tj. dorozumiany, ustnie lub na piśmie. Jednak w celu ochrony interesów obu stron zaleca się zawarcie umowy o dzieło w formie pisemnej.

Wykonawca dzieła dysponuje w zasadzie nieograniczoną swobodą środków, aby uzyskać zamierzony umownie efekt. Rezultat takiej umowy może być zarówno materialny, np. wykonanie rzeźby, mebla czy namalowanie obrazu, jak i niematerialny, np. napisanie aplikacji na telefon czy scenariusza filmu.

WAŻNE!
Rezultat umowy o dzieło może mieć postać zarówno materialną, jak i niematerialną.

Często zdarza się, że strony nieprawidłowo zawierają umowę o dzieło zamiast umowy zlecenia. Co prawda umowa o dzieło jest najtańszą formą powierzenia pracy (od przychodu z tej umowy nie nalicza się składek ZUS), i jest to nierzadko wiodące przy podejmowaniu decyzji o nawiązaniu współpracy na tej podstawie, jednak wiąże się z ryzykiem zakwestionowania jej przez ZUS podczas kontroli i uznania za umowę zlecenia (o świadczenie usług) ze wszystkimi tego konsekwencjami (w szczególności dopłatą zaległych składek łącznie z odsetkami). Dlatego tego rodzaju umowy należy zawierać w przypadku wykonywania prac, co do których nie ma wątpliwości (lub są one minimalne), że spełniają warunki umowy o dzieło.

Należy zadbać o to, aby:

• opis dzieła do wykonania był na tyle precyzyjny, że nie będzie budził wątpliwości;
• dysponować potwierdzeniem powstania dzieła i jego odebrania (protokół odbioru), z uwidocznionym osiągniętym rezultatem w postaci np. zdjęć czy nagrań;
• istniała możliwość poddania dzieła sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych.

Podjęcie decyzji o zawarciu umowy o dzieło powinna poprzedzać analiza prac do wykonania i celu, w jakim strony chcą zawrzeć ten rodzaj umowy. Aktualne orzecznictwo wyklucza określone prace z istoty umowy o dzieło.

Do najczęściej kwestionowanych należą:

• wykłady (Autorskiego charakteru dzieła nie ma zwykle wykład, którego przedmiot sprowadza się do powielenia treści ogólnie znanych i powszechnie dostępnych – wyrok Sądu Najwyższego z 21 maja 2019 r., I UK 75/18);
• nauka języków obcych [W wypadku przeprowadzania zajęć nauczania języka obcego, nawet w oparciu o samodzielnie przygotowany program i pomoce naukowe, nie występuje rezultat tych czynności ucieleśniony w konkretnej postaci. Jest to wyłącznie staranne zachowanie wykonawcy umowy (lektora), który stosownie do posiadanej wiedzy, świadczy usługi starannej nauki, które przekazuje nauczanym. Dlatego usługi nauczycieli lub inne nauczanie noszą konstrukcyjne cechy umów (czynności) starannego działania, a nie umów rezultatu, bo nie przynoszą konkretnych, mierzalnych lub pewnych indywidualnych rezultatów niematerialnych, także wtedy gdy były prowadzone według indywidualnych programów nauczyciela – postanowienie Sądu Najwyższego z 20 lipca 2018 r., II UK 401/17];
• organizacja i przeprowadzenie egzaminu, prowadzenie zajęć sportowych i treningów, zajęć terapeutycznych, zajęć z nauki pływania czy kurs nauki jazdy (Proces dydaktyczny prowadzony w ramach kursów, szkoleń, wykładów nie sprowadza się do indywidualnej i twórczej działalności, a jedynie do przekazania wiedzy z danej dziedziny. Proces nauczania sprowadza się do prezentacji wiedzy przy zastosowaniu określonych metod i procedur przekazu – wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 27 września 2016 r., III AUa 42/16);
• przygotowanie prelekcji reklamowych (Przeprowadzenie prelekcji nie należy do kategorii „rezultatu” charakteryzującego umowę o dzieło – wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 17 kwietnia 2013 r., III AUa 1385/12);
• sprzątanie budynków i terenów wokół nich [Trudno(…) mówić o samoistności rezultatów pracy (…), ponieważ stan rzeczy istniejący po wykonaniu (…) określonych umową czynności nie miał charakteru stałego i podlegał dalszym zmianom. Jak już zostało wyżej wyjaśnione, samoistność rezultatu, przez co rozumie się jego niezależność od dalszego działania twórcy, jest konstytutywną cechą dzieła. Przemijalność efektu pracy zainteresowanej ma zatem znaczenie dla kwestii jego oceny jako dzieła w rozumieniu art.627k.c. – wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 30 lipca 2015 r., III AUa 346/15];
• aktualizacja i dostosowanie materiałów szkoleniowych [Analiza treści(…) umów w cytowanym zakresie prowadzi do wniosku, że nie zawierają one określenia indywidualnych cech „rezultatu”, jaki miałby być osiągnięty w wyniku umów, pozwalających na jego weryfikację w kontekście ewentualnych wad fizycznych. (…) „za rezultat umowy traktowano nabycie umiejętności radzenia sobie w określonych sytuacjach na egzaminie”. Z kolei przesłuchany w charakterze strony prezes Fundacji (...) zeznał, że „dla nas rezultatem było zadowolenie uczestników, którzy uznali, że są wystarczająco przygotowani”. Wskazany „rezultat” z całą pewnością nie poddaje się sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych, a zatem nie stanowi dzieła w rozumieniu powołanego wyżej art.627k.c. – wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 18 września 2014 r., III AUa 543/14].

Płatnicy składek lub osoby fizyczne zlecające dzieło mają obowiązek informowania ZUS o zawarciu każdej umowy o dzieło, jeżeli taka umowa zostanie zawarta z osobą, z którą nie pozostają w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy osoba ta nie wykonuje pracy na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy, w terminie 7 dni od dnia zawarcia tej umowy (art. 36 ust. 17 ustawy systemowej). Zatem ZUS już wcześniej wie o zawarciu takich umów przez płatnika, co ułatwia ich kontrolę w zakresie prawidłowości zawierania.

Najczęściej występujące przedmioty umów o dzieło zgłaszane w formularzu ZUS RUD[1]:

1. Napisanie artykułu
2. Wykonanie autorskiego oznaczonego materiału dziennikarskiego
3. Raport
4. Wykonanie pracy badawczej
5. Statystowanie w serialu
6. Artystyczne wykonanie roli wraz z przekazaniem praw do wizerunku
7. Przeprowadzenie badania ewaluacyjnego wskaźników jakości obsługi klienta wraz z opracowaniem raportu końcowego z badania
8. Wykonanie dialogów lub innych tekstów i utworów muzycznych w celu wykorzystania do ścieżki dialogowej – dubbing lub wersja lektorska
9. Ocena merytoryczna projektu zgodnie z kryteriami wyboru projektów
10. Udzielenie konsultacji medycznych do projektu badawczego

W wyroku z 26 września 2019 r. (III UK 252/18) Sąd Najwyższy wypowiedział się w kwestii różnic pomiędzy umową zlecenia a umową o dzieło:

SN
(…) Jeśli umowa wykazuje cechy wspólne dla co najmniej dwóch różnych rodzajów (typów) umów, np. umowy rezultatu i umowy starannego działania, to w celu dokonania jej właściwej kwalifikacji prawnej należy posłużyć się metodą typologiczną, której istota sprowadza się do poczynienia ustaleń w kierunku, jakie cechy przeważają (dominują) w umowie. W razie wątpliwości, czy dana umowa jest umową o dzieło czy umową zlecenia, należy ustalić, czy w treści i sposobie jej wykonywania przeważają cechy jednej z tych umów.

Dopiero wówczas, gdy umowa poddawana analizie (w swej treści, a zwłaszcza w sposobie wykonywania) wykazuje z ich jednakowym nasileniem cechy wspólne dla co najmniej dwóch różnych wzorców umownych, o jej typie (rodzaju) decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może (ale wcale nie musi) wyrażać się także w nazwie umowy. Istotne (pomocne) przy kwalifikacji takiej umowy jest też uwzględnienie okoliczności towarzyszących jej zawarciu.

Nazwa umowy z eksponowaniem terminologii służącej podkreśleniu charakteru umowy jako umowy zlecenia lub umowy o dzieło nie jest elementem decydującym samodzielnie o rodzaju zobowiązania, w oderwaniu od oceny rzeczywistego przedmiotu tej umowy i sposobu oraz okoliczności jej zawarcia i wykonania.

Zakończenie umowy o dzieło wyznacza termin oddania dzieła. Zamawiający może jednak odstąpić od tej umowy w następujących przypadkach:

• jeżeli wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak bardzo, że nie jest prawdopodobne, aby ukończył je w umówionym czasie; odstąpienie może nastąpić przed upływem terminu do wykonania dzieła bez wyznaczenia dodatkowego terminu (art. 635 Kodeksu cywilnego), lub
• dopóki dzieło nie zostanie ukończone, ale płacąc wykonawcy umówione wynagrodzenie z możliwością odliczenia tego, co wykonawca oszczędził z powodu niewykonania dzieła (art. 644 Kodeksu cywilnego).

[1] www.zus.pl

Artykuł pochodzi z książki:
Jak optymalizować koszty zatrudnienia. Poradnik dla pracodawców

Opracowanie materiału:
Marek Skałkowski