Na czym polega faktoring i jakie są zasady ewidencji księgowej faktoringu?

W usłudze faktoringu występują trzy podmioty, tj.:

• faktorant (wierzyciel) – dostawca towarów bądź usług, któremu przysługuje świadczenie pieniężne ze strony nabywcy tychże towarów i usług (dłużnika);
• dłużnik – nabywca towarów lub usług, na którym ciąży zobowiązanie pieniężne wobec jego dostawcy za dostarczone mu towary lub usługi z odroczonym terminem płatności;
• faktor – wyspecjalizowana instytucja nabywająca wierzytelność z tytułu sprzedaży towaru lub usługi oraz świadcząca dodatkowe usługi na rzecz faktoranta.

Faktoring – na czym polega?

Faktoring polega na nabywaniu wierzytelności przysługujących przedsiębiorcom (faktorantom) wobec ich dłużników (odbiorców) przez wyspecjalizowane jednostki gospodarcze (np. banki). W ramach tej usługi nabywca wierzytelności (faktor) zobowiązuje się również do świadczenia na rzecz faktoranta usług dodatkowych, polegających przede wszystkim na przejęciu ryzyka niewypłacalności dłużnika, windykacji należności, finansowaniu przez dyskonto. Jest to zatem specyficzny sposób kredytowania należności handlowych, pozwalający firmom poprawić bieżącą płynność finansową oraz zabezpieczyć się przed ryzykiem niewypłacalności odbiorców.

Dzięki faktoringowi przedsiębiorca uzyskuje środki finansowe wcześniej, niż wypada termin zapadalności wierzytelności, zabezpieczając się jednocześnie przed ewentualnym opóźnieniem w spłacie lub niewypłacalnością dłużnika (odbiorcy). Przy czym faktor pobiera różnego rodzaju opłaty, które najczęściej mają charakter prowizji (wynagrodzenie za czynności związane z nabyciem oraz administrowaniem należnościami) oraz tzw. odsetki dyskontowe za okres od momentu kupna wierzytelności do terminu zapłaty wierzytelności. Nabycie przez faktora wierzytelności przysługującej faktorantowi z tytułu dokonania sprzedaży lub wykonania usługi odbywa się więc w zamian za określoną kwotę odpowiadającą wartości nominalnej wierzytelności pomniejszonej o dyskonto i wynagrodzenie faktora.

Są różne rodzaje faktoringu. I tak, biorąc pod uwagę stopień odpowiedzialności faktora za ryzyko związane z niewypłacalnością dłużnika, wyróżnia się:

• faktoring właściwy (pełny), który polega na wykupie przez faktora wierzytelności handlowych oraz przejęciu ryzyka związanego z niewypłacalnością dłużnika;
• faktoring niewłaściwy (niepełny), który polega na wykupie wierzytelności handlowych bez przejęcia ryzyka związanego z niewypłacalnością dłużnika; nie ma on charakteru definitywnego; w przypadku braku spłaty długu wierzytelność powraca do faktoranta;
• faktoring mieszany, który jest połączeniem faktoringu pełnego i niepełnego; ta forma faktoringu polega na tym, że faktor przejmuje ryzyko niewypłacalności dłużnika tylko do pewnej granicznej kwoty wierzytelności, natomiast powyżej tej określonej kwoty ryzyko spłaty wierzytelności spoczywa na faktorancie.

W praktyce można również spotkać tzw. faktoring odwrotny (odwrócony), który jest oparty na podstawowych zasadach faktoringu z tą różnicą, że nie dotyczy należności, lecz zobowiązań. Umowa faktoringu odwrotnego jest podpisywana z dłużnikiem (nabywcą), a nie z dostawcą (sprzedawcą). W tym przypadku to dłużnik jest faktorantem.

Ważne
Decyzję o skorzystaniu z usług faktoringowych warto podejmować wówczas, gdy nasze wierzytelności nie są przeterminowane i są „dobrej jakości”, tj. kontrahenci ociągający się z zapłatą mają zdolność do uregulowania długu. Faktor bowiem nie jest instytucją charytatywną, dla niego ważny jest jego zysk, zatem podpisuje umowy dotyczące kontrahentów mających szansę zapłacić.

Faktoring w ewidencji księgowej

W zależności od tego, z jaką umową faktoringu mamy do czynienia, różne będą jego ewidencja księgowa, a także prezentacja w bilansie.

Faktoring właściwy (pełny)

W przypadku faktoringu właściwego (pełnego) dochodzi do definitywnego przeniesienia wierzytelności na faktora. Przejmuje on w pełni ryzyko niewypłacalności dłużnika. Wówczas w dacie przejęcia wierzytelności należy ją wyksięgować z ksiąg rachunkowych faktoranta. Umowę faktoringu można traktować w taki sam sposób jak sprzedaż wierzytelności. W związku z tym kwotę należną od faktora zalicza się do przychodów finansowych zgodnie z art. 42 ust. 3 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 120; dalej: u.r.).

W księgach rachunkowych można ująć to zapisem:

• Wn „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Faktor),
• Ma „Przychody finansowe”.

Równolegle wyksięgowuje się wierzytelność z konta rozrachunkowego odbiorcy zapisem:

• Wn „Koszty finansowe”,
• Ma „Rozrachunki z odbiorcami” (w analityce: Konto imienne kontrahenta).

Za świadczone usługi faktor pobiera opłaty, które są odnoszone w ciężar kosztów finansowych. Jeśli jest on podatnikiem VAT, to na fakturach dokumentujących pobraną opłatę nalicza VAT. Ewidencja księgowa takiej faktury w księgach faktoranta może przebiegać zapisem:

• Wn „Koszty finansowe”,
• Ma „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Faktor) – wartość brutto,
• Wn „VAT naliczony” – VAT naliczony podlegający odliczeniu.

Faktor przekazuje na rachunek bankowy faktoranta kwotę wierzytelności pomniejszoną o należność z tytułu świadczonej usługi. Ewidencja księgowa wpływu tych środków na rachunek bieżący przebiega zapisem:

• Wn „Rachunek bieżący”,
• Ma „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Faktor).

W sytuacji zawarcia umowy faktoringu właściwego, gdy należność od faktora nie zostanie uregulowana do dnia bilansowego, powinna ona zostać wykazana - w wysokości salda Ma konta „Pozostałe rozrachunki” – w aktywach bilansu (sporządzonego według załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości) jako inne należności krótkoterminowe, odpowiednio w pozycji:

• II.1 lit. b), jeśli są to należności od jednostek powiązanych;
• II.2 lit. b), jeśli są to należności od pozostałych jednostek, w których jednostka ma zaangażowanie w kapitale;
• II.3 lit. c), jeśli są to należności od pozostałych jednostek.

Faktoring niewłaściwy (niepełny)

Przy faktoringu niewłaściwym (niepełnym) ryzyko niewypłacalności dłużnika nie przechodzi na faktora. Wówczas spoczywa ono na faktorancie. W tym przypadku nie wyksięgowuje się wierzytelności z jego ksiąg rachunkowych. Umowę faktoringu niewłaściwego (niepełnego) w księgach rachunkowych ujmuje się analogicznie do umowy kredytu lub pożyczki. Kwotę otrzymaną od faktora w ramach pożyczki faktoringowej, która może zostać pomniejszona o opłatę za świadczoną usługę, można ująć w ewidencji księgowej zapisem:

• Wn „Rachunek bieżący”,
• Ma „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Faktor).

Na podstawie informacji otrzymanych od faktora o uregulowaniu należności przez dłużnika faktorant dokonuje wyksięgowania należności z jego konta zapisem:

• Wn „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Faktor),
• Ma „Rozrachunki z odbiorcami”.

Jeżeli wierzytelność nie zostanie uregulowana przez dłużnika w określonym terminie, to wtedy faktorant ma obowiązek zwrócić kwotę pożyczki faktoringowej. W księgach rachunkowych zwrot pożyczki można ująć zapisem:

• Wn „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Faktor),
• Ma „Rachunek bieżący”.

Przy czym, jeżeli przy faktoringu niewłaściwym jednostka nie otrzyma do dnia bilansowego informacji od faktora o spłacie należności, to kwotę należności widniejących jako saldo Wn na koncie „Rozrachunki z odbiorcami” powinna wykazać w aktywach bilansu (sporządzonego według załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości) jako należności krótkoterminowe z tytułu dostaw i usług, odpowiednio w pozycji:

• II.1 lit. a), jeśli są to należności od jednostek powiązanych;
• II.2 lit. a), jeśli są to należności od pozostałych jednostek, w których jednostka ma zaangażowanie w kapitale;
• II.3 lit. a), jeśli są to należności od pozostałych jednostek.

Natomiast kwotę zobowiązania wobec faktora (banku) stanowiącą saldo Ma konta „Pozostałe rozrachunki”, powinno się wykazać w pasywach bilansu w pozycji B.III.3 lit. c) jako inne zobowiązania finansowe wobec pozostałych jednostek.

Faktoring mieszany

W tym przypadku faktor przejmuje ryzyko niewypłacalności dłużnika w części określonej w umowie, zaś ryzyko dotyczące pozostałej części wierzytelności spoczywa nadal na faktorancie.

W księgach rachunkowych do kosztów finansowych zalicza się tę część wierzytelności, której ryzyko niespłacalności spoczywa na faktorze. Ewidencja księgowa tego zdarzenia może przebiegać następująco:

• Wn „Koszty finansowe”,
• Ma „Rozrachunki z odbiorcami”.

Równolegle część wierzytelności, której ryzyko niespłacalności przejął wierzyciel, w księgach rachunkowych faktoranta zalicza się do przychodów finansowych. Pozostała część należności pozostaje w księgach na koncie „Rozrachunków z kontrahentem” do czasu jej spłaty.

Faktoring odwrócony

W faktoringu odwróconym to dłużnik (nabywca) zawiera umowę z podmiotem świadczącym usługę faktoringu (np. z bankiem). Na jej podstawie dłużnik przekazuje faktorowi faktury za zakupione przez siebie towary lub usługi. Uregulowanie zapłaty przez faktora następuje bezpośrednio na rachunek bankowy dostawcy. Faktor nabywa wierzytelność poprzez jej spłatę i wstępuje wobec faktoranta w rolę wierzyciela. W umowie należy wskazać moment, w którym faktor wykupuje dług i wstępuje w prawa wierzyciela. Na ten dzień zmienia się bowiem wierzyciel. Na podstawie informacji otrzymanej od faktora o uregulowaniu zobowiązania wobec dostawcy należy przeksięgować w księgach dłużnika (faktoranta) wierzytelność zapisem:

• Wn „Rozrachunki z dostawcami” lub „Pozostałe rozrachunki”,
• Ma „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Faktor).

W umowie faktoringu strony określają termin, w jakim faktorant ureguluje zobowiązanie wobec faktora. Spłatę tego zobowiązania ujmuje się zapisem:

• Wn „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Faktor),
• Ma „Rachunek bieżący”.

Wynagrodzenie faktora za świadczone usługi w zakresie faktoringu odwróconego odnosi się u faktoranta w ciężar kosztów finansowych.

Artykuł pochodzi z książki:
Skuteczne sposoby na kryzys w firmie

Autorka
dr Katarzyna Trzpioła
Ekspert z zakresu finansów i rachunkowości, Wydział Zarządzania UW