Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi

Pracownik ma jednak możliwość uwolnienia się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia (art. 124 § 3 Kodeksu pracy). Obowiązek udowodnienia braku winy został zatem przerzucony na pracownika.

Za jakie szkody w mieniu powierzonym odpowiada pracownik?

Pracownik odpowiada ponadto nie tylko za rzeczywistą stratę, ale także za utracone korzyści pracodawcy. Uzasadnieniem tak surowych przepisów (art. 124 § 1 Kodeksu pracy) jest szczególny obowiązek pracownika związany z pewnego rodzaju zaufaniem pracodawcy w kwestii powierzonego mu mienia.

Przy mieniu powierzonym zakład pracy nie ma obowiązku udowodnienia winy pracownika i wystarczy wykazanie szkody. W razie powierzenia pracownikowi mienia z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się wystarczy wykazanie przez zakład pracy, że szkoda jest następstwem nierozliczenia się pracownika (art. 124 § 3 Kodeksu pracy w związku z art. 127 Kodeksu pracy).

Przepis art. 116 Kodeksu pracy, nakładający na zakład pracy obowiązek wykazania okoliczności uzasadniających odpowiedzialność pracownika, nie ma zastosowania do odpowiedzialności za powierzone mu mienie. Z faktu bowiem, że mienie zostało prawidłowo powierzone, wypływa wniosek, że ujawnione w nim braki są następstwem zaniedbań pracownika. Dlatego, gdy twierdzi on, że szkoda powstała z przyczyn, za które nie ponosi odpowiedzialności, to na nim – w tym zakresie – spoczywa ciężar dowodu i jeżeli nie zdoła tego wykazać, ponosi odpowiedzialność materialną za szkodę.

WAŻNE!
W przypadku wyrządzenia szkody przez pracownika w mieniu mu powierzonym pracodawca nie musi udowadniać winy pracownika. Aby jednak doszło do surowszej odpowiedzialności pracownika za szkodę w mieniu mu powierzonym, musi dojść do prawidłowego powierzenia tego mienia. W razie sporu to na pracodawcy ciąży obowiązek wykazania, że mienie zostało prawidłowo powierzone, a pracownik nie rozliczył się z niego lub go nie zwrócił, przez co spowodował określoną szkodę.

Jakie mienie jest przedmiotem odpowiedzialności pracownika?

Przedmiotem odpowiedzialności może być wszelkie mienie powierzone: pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze (art. 124 § 1 Kodeksu pracy). Katalog mienia powierzonego wymieniony w Kodeksie pracy nie jest zamknięty, dlatego należy przyjąć, że każde mienie, które może być powierzone pracownikowi, stanowi podstawę dochodzenia roszczenia przez pracodawcę w razie szkody.

Pracodawcy coraz częściej korzystają z możliwości powierzenia mienia pracownikom z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się, chcąc mieć pewność, że w przypadku szkody odzyskają całą rekompensatę. Jednak powierzenie mienia powinno mieć miejsce głównie w stosunku do pracowników zatrudnianych na stanowiskach związanych z odpowiedzialnością materialną, np. magazyniera, sprzedawcy, handlowca itp., a także na stanowiskach związanych np. z używaniem odzieży ochronnej.

Powierzenie mienia pracownikowi – jakich formalności należy dopełnić?

Powierzenie mienia następuje przez sporządzenie spisu z natury (protokołu zdawczo-odbiorczego), sprawdzenie jego ilości i jakości.

Odpowiedzialność za mienie powierzone może być:

• indywidualna – gdy mienie zostaje powierzone jednemu pracownikowi, lub
• wspólna – gdy mienie zostaje powierzone co najmniej dwóm pracownikom na podstawie umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej.

Powierzając pracownikowi mienie z obowiązkiem wyliczenia się, bez znaczenia pozostaje podpisanie przez pracownika oświadczenia. Służy ono jedynie celom dowodowym. Pracownik ponosi bowiem odpowiedzialność za mienie powierzone od chwili prawidłowego przekazania mu tego mienia z obowiązkiem zwrotu lub rozliczenia się.

Nieco inaczej wygląda to przy odpowiedzialności łącznej kilku pracowników.

Wszelkie warunki formalne, jakie powinny być spełnione w celu objęcia pracownika odpowiedzialnością za mienie powierzone, zostały uregulowane w rozporządzeniach:

• dla pracowników odpowiedzialnych indywidualnie – w rozporządzeniu z 10 października 1975 r. w sprawie warunków odpowiedzialności materialnej pracowników za szkodę w powierzonym mieniu (j.t. Dz.U. z 1996 r. Nr 143, poz. 662; dalej: rozporządzenie o odpowiedzialności za szkodę),
• dla wspólnej odpowiedzialności kilku pracowników – w rozporządzeniu z 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (j.t. Dz.U. z 1996 r. Nr 143, poz. 663, dalej: rozporządzenie o wspólnej odpowiedzialności).

Odpowiedzialność za mienie powierzone może być również zastosowana do osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych, np. zlecenia lub o dzieło, na podstawie zgodnego oświadczenia stron.

Mimo że odpowiedzialność pracownika za szkody w mieniu powierzonym z reguły wiąże się z jego pełną odpowiedzialnością, nie oznacza to, że ze względu na szczególne okoliczności odszkodowanie nie może zostać obniżone. Dotyczy to sytuacji, gdy pracownik miał utrudnione sprawowanie nadzoru nad rzeczą powierzoną, np. wskutek złego zabezpieczenia pomieszczeń, przez co dostęp do mienia miały również inne osoby.

Pracownik może uwolnić się od odpowiedzialności w całości lub w części, gdy wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych. Użyty w art. 124 § 3 Kodeksu pracy zwrot „w szczególności” świadczy o tym, że wszystkie obiektywne okoliczności, które doprowadziły do powstania szkody, mogą uzasadniać zwolnienie pracownika od odpowiedzialności materialnej.

Pracownik może uwolnić się także od odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w mieniu powierzonym, gdy faktyczna szkoda nie jest wynikiem nierozliczenia się pracownika z powierzonego mienia.

Artykuł pochodzi z książki:
Odpowiedzialność materialna pracowników. Obowiązki pracodawcy

Opracowanie materiału
Tomasz Kowalski