Młodociany pracownik – definicja pojęcia według Kodeksu pracy
Pojęcie „młodocianego pracownika” zostało zdefiniowane w przepisie art. 190 § 1 k.p. Na tej podstawie młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 lat, ale od tej zasady istnieją wyjątki.
W wyniku nowelizacji Kodeksu pracy przepisami ustawy zmieniającej z 22 listopada 2018 r., z dniem 1 grudnia 2018 r. do art. 191 k.p. dodane zostały jednostki redakcyjne: § 21–27. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy (Sejm VIII kadencji, druk sejmowy nr 2861), uczeń, który kończy ośmioletnią szkołę podstawową, co do zasady ma skończone 15 lat lub ukończy 15 lat w roku kalendarzowym, w którym skończy tę szkołę. W celu umożliwienia absolwentowi szkoły podstawowej, który w dniu ukończenia tej szkoły nie ukończył jeszcze 15 lat, spełnianie obowiązku nauki poprzez realizowanie przygotowania zawodowego u pracodawcy, jako młodocianemu pracownikowi, dokonano modyfikacji art. 190 i art. 191 k.p.
Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami, osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, niemająca 15 lat, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych pracowników w roku kalendarzowym, w którym kończy 15 lat.
Równocześnie, osoba, która w trakcie nauki w ośmioletniej szkole podstawowej ukończyła 18 lat, może być również zatrudniona na zasadach dla młodocianych pracowników, ale tylko w roku kalendarzowym, w którym kończy szkołę. Ma to znaczenie zwłaszcza dla uczniów z niepełnosprawnościami, którzy dzięki takiemu rozwiązaniu, pomimo ukończonych 18 lat, będą mogli kontynuować kształcenie, realizując przygotowanie zawodowe u pracodawcy jako młodociani pracownicy.
Młodociany pracownik – przygotowanie zawodowe
Sposób odbywania przygotowania zawodowego przez młodocianego pracownika określają przepisy działu dziewiątego Kodeksu pracy (art. 190–206 k.p.) oraz przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania.
Przygotowanie zawodowe młodocianych pracowników może odbywać się przez:
- naukę zawodu;
- przyuczenie do wykonywania określonej pracy.
Nauka zawodu ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika i obejmuje praktyczną naukę zawodu, która jest organizowana u pracodawcy na zasadach ustalonych w odrębnych przepisach, oraz dokształcanie teoretyczne.
Natomiast przyuczenie do wykonywania określonej pracy ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze przyuczonego pracownika i może dotyczyć wybranych prac związanych z nauką zawodu.
Jednym z warunków przesądzających o możliwości realizowania przez młodocianego pracownika przygotowania zawodowego u pracodawcy jest umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego. Do zawierania i rozwiązywania z młodocianymi umów o pracę w celu przygotowania zawodowego mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy dotyczące umów o pracę na czas nieokreślony, z tym że umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności:
- rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
- czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,
- sposób dokształcania teoretycznego,
- wysokość wynagrodzenia.
Rozwiązanie za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego dopuszczalne jest tylko w razie:
- niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych;
- ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
- reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego;
- stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.
Zasadą jest zawieranie umowy na czas nieokreślony. Jednak z uwagi na przepis § 9 rozporządzenia w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych, pracodawca zatrudniający w celu nauki zawodu większą liczbę młodocianych, niż wynika to z jego potrzeb, może zawierać z młodocianymi umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego na czas określony, jednak nie krótszy niż okres kształcenia określony wymagany do kształcenia w określonych zawodach lub okres kształcenia wymagany do przystąpienia do egzaminu kwalifikacyjnego na tytuł czeladnika.
Uzupełniająco należy stwierdzić, że odpowiednikiem omawianego przepisu na gruncie ustawy o systemie oświaty był uchylony przepis art. 70b tej ustawy.
Uzyskanie dofinansowania kosztów kształcenia młodocianego pracownika a kwalifikacje pracodawcy
Jedną z istotnych przesłanek uzyskania dofinansowania kosztów kształcenia młodocianego pracownika jest posiadanie przez pracodawcę lub osobę prowadzącą zakład w imieniu pracodawcy albo przez osobę zatrudnioną u pracodawcy kwalifikacji wymaganych do prowadzenia przygotowania zawodowego młodocianych określonych w przepisach rozporządzenia w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania.
Z zawartego odesłania wynika, że w odniesieniu do wymaganych kwalifikacji należy stosować przepisy rozporządzenia w sprawie praktycznej nauki zawodu – z uwagi na odesłanie zawarte w przepisie § 2 ust. 1 in fine rozporządzenia w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych.
Zgodnie z tym przepisem, przygotowanie zawodowe młodocianych może prowadzić:
- pracodawca,
- osoba prowadząca zakład pracy w imieniu pracodawcy,
- osoba zatrudniona u pracodawcy – pod warunkiem posiadania kwalifikacji wymaganych od instruktorów praktycznej nauki zawodu, określonych w przepisach dotyczących praktycznej nauki zawodu.
Praktyczną naukę zawodu prowadzą nauczyciele. Zajęcia praktyczne u pracodawców i w indywidualnych gospodarstwach rolnych mogą także prowadzić instruktorzy praktycznej nauki zawodu.
Instruktorami praktycznej nauki zawodu mogą być:
- pracownicy, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza z uczniami lub młodocianymi stanowi podstawowe zajęcie i jest wykonywana w tygodniowym wymiarze godzin przewidzianym dla nauczycieli, albo
- pracodawcy lub wyznaczeni przez nich pracownicy albo osoby prowadzące indywidualne gospodarstwa rolne, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza z uczniami lub młodocianymi nie stanowi podstawowego zajęcia lub jest wykonywana w tygodniowym wymiarze godzin niższym niż przewidziany dla nauczycieli, w ramach obowiązującego ich tygodniowego czasu pracy.
Wymagania stawiane instruktorom praktycznej nauki zawodu określa przepis § 10 ust. 3 rozporządzenia w sprawie praktycznej nauki zawodu. Instruktorzy praktycznej nauki zawodu posiadają:
- ukończony kurs pedagogiczny dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, którego program został przygotowany zgodnie z ramowym programem kursu pedagogicznego dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, określonym w załączniku do rozporządzenia, i zatwierdzony przez kuratora oświaty lub
- ukończony kurs pedagogiczny, którego program został zatwierdzony przez kuratora oświaty i obejmował łącznie co najmniej 70 godzin zajęć z psychologii, pedagogiki i metodyki oraz 10 godzin praktyki metodycznej, lub
- ukończony przed 6 stycznia 1993 r. kurs pedagogiczny uprawniający do pełnienia funkcji instruktora praktycznej nauki zawodu, lub
- w przypadku praktycznej nauki zawodu odbywanej na statku morskim lub śródlądowym – ukończone szkolenie dydaktyczne dla instruktora, potwierdzone świadectwem przeszkolenia dydaktycznego dla instruktora wydanym przez dyrektora urzędu morskiego, lub
- przygotowanie pedagogiczne wymagane od nauczycieli, lub
- kwalifikacje wymagane od nauczycieli praktycznej nauki zawodu, określone w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 2 Karty Nauczyciela.
W przypadku, o którym mowa w pkt 1–5, instruktorzy praktycznej nauki zawodu, którzy spełniają co najmniej jedno z wymagań określonych w pkt 1–5, posiadają ponadto:
- tytuł zawodowy w zawodzie, którego będą nauczać lub w zawodzie pokrewnym do zawodu, którego będą nauczać, i co najmniej trzyletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, oraz:
- świadectwo ukończenia technikum, branżowej szkoły II stopnia, technikum uzupełniającego lub szkoły równorzędnej lub
- świadectwo ukończenia szkoły policealnej lub dyplom ukończenia szkoły pomaturalnej lub policealnej, lub
- tytuł robotnika wykwalifikowanego lub równorzędny w zawodzie, którego będą nauczać, i co najmniej czteroletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, oraz:
- świadectwo ukończenia liceum ogólnokształcącego, liceum zawodowego, liceum technicznego, liceum profilowanego, uzupełniającego liceum ogólnokształcącego lub
- świadectwo ukończenia technikum, branżowej szkoły II stopnia i technikum uzupełniającego, kształcących w innym zawodzie niż ten, którego będą nauczać, lub
- świadectwo ukończenia średniego studium zawodowego, lub
- dyplom ukończenia studiów:
- na kierunku odpowiednim dla zawodu, którego będą nauczać, oraz co najmniej dwuletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, lub
- na innym kierunku niż odpowiedni dla zawodu, którego będą nauczać, oraz co najmniej czteroletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, lub
- tytuł zawodowy w zawodzie, którego będą nauczać, lub w zawodzie pokrewnym do zawodu, którego będą nauczać, i co najmniej sześcioletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, oraz świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej lub branżowej szkoły I stopnia, lub
- tytuł mistrza w zawodzie, którego będą nauczać, lub w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, którego będą nauczać.
Osoba, która ukończyła kurs pedagogiczny dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, otrzymuje zaświadczenie o ukończeniu tego kursu wydane na podstawie dokumentacji kursu, która zawiera:
- program nauczania,
- dziennik zajęć,
- protokół z przeprowadzonego zaliczenia.
O ile pojęcie „pracodawcy” nie wymaga wielu wyjaśnień, bowiem, zgodnie z art. 3 k.p., rozumie się przez to pojęcie jednostkę organizacyjną, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osobę fizyczną, jeżeli zatrudnia ona pracowników, o tyle wątpliwości może budzić zwrot: „osoba prowadząca zakład w imieniu pracodawcy”. Z tego względu zagadnienie to było niejednokrotnie przedmiotem rozważań sądów administracyjnych.
WSA
Z woli ustawodawcy wyrażonej w art. 122 ust. 1 pkt 1 Prawa oświatowego, dofinansowanie kosztów kształcenia przysługuje tym pracodawcom, którzy zawarli z młodocianymi pracownikami umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, jeżeli pracodawca „lub osoba prowadząca zakład w imieniu pracodawcy albo zatrudniona u pracodawcy” posiada kwalifikacje wymagane do prowadzenia przygotowania zawodowego młodocianych określone w przepisach w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania.
Pojęcie osoby prowadzącej zakład w imieniu pracodawcy, w Prawie oświatowym (wcześniej w ustawie o systemie oświaty) nie zostało sprecyzowane. Nie budzi jednak żadnych wątpliwości fakt, że rzemieślnik będący Prezesem Spółki i osobą zatrudnioną u pracodawcy, jest osobą prowadzącą zakład w imieniu pracodawcy. Zatem jako osoba prowadząca zakład w imieniu pracodawcy oraz zatrudniona u pracodawcy posiada kwalifikacje wymagane do prowadzenia przygotowania zawodowego młodocianych określone w przepisach dotyczących przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania. (Wyrok WSA w Olsztynie z 24 sierpnia 2023 r.; sygn. akt II SA/Ol 451/23)
Wątpliwości w praktyce budzi również kwestia podstawy zatrudnienia „osoby zatrudnionej u pracodawcy”, a w szczególności, czy osoba ta musi być zatrudniona na podstawie umowy o pracę, czy dopuszczalne jest również zatrudnienie takiej osoby w ramach umowy cywilnoprawnej.
WSA
Pojęcia „osoby zatrudnionej u pracodawcy” nie należy ograniczać tylko do wąskiej wykładni przepisu art. 122 ust. 1 pkt 1 Prawa oświatowego. Dlatego dokumentem potwierdzającym, że spełniony jest warunek określony w powołanym powyżej przepisie, może być umowa zlecenia czy też umowa o dzieło, natomiast nie ma konieczności zawarcia przez strony tylko i wyłącznie umowy o pracę. (Wyrok WSA w Poznaniu z 10 maja 2023 r.; sygn. akt II SA/Po 189/23)
Jak zauważył WSA, Prawo oświatowe nie zawiera ustawowej definicji pojęcia „osoby zatrudnionej”, co w ocenie sądu powoduje, że zastosowanie powinny znaleźć regulacje zawarte w Kodeksie pracy. Przepis art. 122 ust. 1 pkt 1 Prawa oświatowego posługuje się pojęciem „osoby zatrudnionej u pracodawcy”, a nie pojęciem „pracownika”. Pojęcia te zaś choć są do siebie znaczeniowo zbliżone, nie są jednak tożsame, a ponadto często w różny sposób są interpretowane. Termin „zatrudnienie” należy rozumieć szeroko, to jest jako wykonywanie pracy na podstawie różnych umów, a nie tylko umowy o pracę – w rozumieniu ścisłym, określonym w przepisach Kodeksu pracy. Pojęcie to, zgodnie z zasadą swobody kształtowania stosunku zatrudnienia, nie musi mieć bowiem charakteru pracowniczego.
Podobnie pojęcie „osoby zatrudnionej” rozumiał również Naczelny Sąd Administracyjny, który w wyroku z 27 września 2007 r. (sygn. akt I OSK 1370/06) wyraził pogląd, że gdyby ustawodawca w art. 4 pkt 4 ustawy o transporcie drogowym chciał dopuścić inne formy zatrudnienia niż przewidziane w Kodeksie pracy, to użyłby sformułowania „osoba zatrudniona”, a nie „pracownik”.
Nie można również tracić z pola widzenia celu samej regulacji prawnej, której zadaniem było uzyskanie przez pracodawcę częściowego zrekompensowania kosztów dokształcania zawodowego młodocianego pracownika, a więc zrekompensowanie kosztów poniesionych na skutek przejęcia przez pracodawcę obowiązku ciążącego generalnie na państwie. Dlatego też przyjąć należy, że pojęcie „osoby zatrudnionej u pracodawcy” nie należy ograniczać tylko do wąskiej wykładni tego przepisu.
Dokumentem potwierdzającym, że spełniony jest warunek określony w powołanym przepisie, może być umowa zlecenia czy też umowa o dzieło, natomiast nie ma konieczności zawarcia przez strony tylko i wyłącznie umowy o pracę.
Artykuł pochodzi z książki:
Prawo oświatowe. Komentarz
Autorka
Agata Piszko
Prawnik, członek stowarzyszenia audytorów wewnętrznych IIA Polska. Ukończyła seminarium doktoranckie na Wydziale Prawa i Administracji Wyższej Szkoły Prawa i Administracji w Rzeszowie, posiada wieloletnie doświadczenie w zakresie organizacji i zarządzania oświatą na szczeblu samorządowym. Jest autorką wielu komentarzy i publikacji oraz wykładowcą na Uniwersytecie Łódzkim, na szkoleniach i kursach dotyczących tematyki oświatowe.