Warunki odpowiedzialności materialnej pracowników – szkoda wyrządzona pracodawcy

W Kodeksie pracy nie ma także definicji pojęcia „rzeczywista strata” ani nie zostało wyjaśnione, co należy rozumieć przez naprawienie szkody „w pełnej wysokości”. Dlatego w tym zakresie należy się odwołać do praktyki ustalonej w orzecznictwie. Zakres szkody ma na gruncie odpowiedzialności pracowniczej kluczowe znaczenie, gdyż określa zasady tej odpowiedzialności. I tak, pracownik ponosi odpowiedzialność w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda (art. 115 Kodeksu pracy).

Rzeczywistą stratą jest uszczerbek majątkowy poniesiony przez zakład pracy w mieniu, które do niego należało przed wyrządzeniem mu szkody. Jeżeli więc np. zniszczeniu uległ surowiec w czasie produkcji, to rzeczywistą stratą zakładu pracy jest przede wszystkim wartość surowca, ale nie produktu, jaki by z niego powstał, gdyby surowiec nie uległ zniszczeniu. A zatem wina nieumyślna powoduje odpowiedzialność jedynie za rzeczywistą stratę, jaką wyrządził pracownik. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 11 kwietnia 1975 r. (I PR 291/74, OSNC 1976/1/15), stwierdzając, że:

SN
(...) z mocy art. 115 Kodeksu pracy pracownik – w razie niewadliwego przypisania mu odpowiedzialności za szkodę nieumyślnie wyrządzoną zakładowi pracy wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych – ponosiłby pracowniczą odpowiedzialność odszkodowawczą tylko w granicach rzeczywistej straty zakładu pracy, ta zaś nie obejmuje spodziewanych korzyści, które zakład pracy mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. W odróżnieniu bowiem od odszkodowania cywilnego, które obejmuje stratę i utracony zysk osiągalny w razie niewyrządzenia szkody (art. 361 § 2 k.c.), pracownicze odszkodowanie w razie nieumyślnego wyrządzenia szkody nie przekracza wartości tego, co zakład pracy posiadał i czego został pozbawiony z nieumyślnej winy pracownika.

Szkoda w pełnej wysokości obejmuje każdy uszczerbek majątkowy niemający prawnego usprawiedliwienia, a więc zarówno rzeczywistą stratę, o której mowa w art. 115 Kodeksu pracy, jak i utratę korzyści, której zakład pracy mógł się spodziewać, gdyby pracownik nie wyrządził mu szkody.

Do naprawienia szkody w pełnej wysokości jest zobowiązany pracownik, który wyrządził szkodę umyślnie, a także pracownik, któremu powierzono mienie z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się. Należy przy tym pamiętać, że umyślne wyrządzenie szkody w rozumieniu art. 122 k.p. zachodzi wówczas, gdy pracownik objął następstwa swego czynu zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym. Ocena ta nie może wypaść w oderwaniu od konkretnych okoliczności sprawy (wyrok SN z 24 czerwca 1977 r., IV PR 147/77).

Należy też zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z 13 lutego 1981 r. (IV PR 395/80), który uznał, że:

SN
(...) umyślnego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych nie można utożsamiać z umyślnym wyrządzeniem szkody w rozumieniu art. 122 k.p.

Szkodą majątkową nie jest normalne zużycie maszyn, urządzeń, narzędzi. Pracownik nie będzie ponosił odpowiedzialności za zepsucie się np. wózka widłowego, który w wyniku znacznego przebiegu i eksploatacji nie da się uruchomić.

Pracownik będzie ponosił natomiast odpowiedzialność z tytułu niewłaściwego zastosowania maszyn czy narzędzi, które doprowadziło przykładowo do ich uszkodzenia lub zniszczenia.

Należy odróżnić normalne zużywanie się urządzenia, które jest stosowane zgodnie z przeznaczeniem, od sytuacji, w której urządzenie zostało wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem i uległo awarii, powodując szkodę w mieniu pracodawcy.

Szkoda może przybrać różne formy, a jej skutki mogą być zauważalne dopiero po upływie jakiegoś czasu. Może ona polegać np. na zwiększeniu zobowiązań pracodawcy wobec osoby trzeciej albo na złamaniu zakazu konkurencji.

Artykuł pochodzi z książki:
Odpowiedzialność materialna pracowników. Obowiązki pracodawcy

Opracowanie materiału
Tomasz Kowalski