Przepisy nie wprowadzają dodatkowej definicji wypadku przy pracy zdalnej. Tym samym spełnienie wszystkich przesłanek wynikających z definicji wypadku przy pracy stanowi podstawę do uznania danego zdarzenia, do którego doszło w trakcie pracy wykonywanej poza siedzibą pracodawcy, za taki wypadek.
Związek wypadku z pracą
Aby konkretne zdarzenie można było uznać za wypadek przy pracy, związek zdarzenia z pracą nie może zostać zerwany. W wyroku z 17 września 2008 r. (I UK 66/08, OSNP 2010/3-4/47) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że pojęcie związku z pracą oznacza miejscowe, czasowe i funkcjonalne powiązanie przyczyny zewnętrznej z wykonywaniem pracy.
A zatem o wystąpieniu takiego związku można mówić w sytuacji, gdy pracownik pozostawał w chwili zdarzenia „w kręgu spraw związanych z zakładem pracy”, polegającym na wykonywaniu działań zmierzających do realizacji zadań tego zakładu, do czego pracownik się zobowiązał w umowie o pracę, albo otrzymywał takie polecenie, a także do działań podejmowanych samorzutnie, bez polecenia, ale w interesie zakładu pracy.
Z kolei „zerwanie związku z pracą” ma miejsce wówczas, gdy pracownik „wyszedł” ze sfery spraw służbowych i „przeniósł się” do sfery spraw prywatnych, przy czym to „przeniesienie” może nastąpić także w czasie i miejscu pracy. W takim ujęciu za wykonywanie czynności na rzecz pracodawcy nie można uznać, przykładowo, spożywania posiłku w jakiś czas po dokonaniu czynności zawodowych, gdy poszkodowany pracownik pozostał w zakładzie pracy w celach towarzyskich czy rodzinnych. Zdaniem Sądu Najwyższego zerwanie związku z pracą co do zasady nosi w sobie element zawinionego działania pracownika i każdorazowo powinno być oceniane indywidualnie, przede wszystkim z uwzględnieniem specyfiki charakteru pracy i obowiązków pracownika.
Generalnie rzecz ujmując, „związek zdarzenia z pracą zostaje zerwany wówczas, gdy pracownik nie wykonuje pracy bez prawnego usprawiedliwienia, ale nie dotyczy to krótkotrwałych przerw w pracy, pozostających w związku z wykonywanymi normalnymi czynnościami”
Wypadki przy pracy – ocena zdarzenia
Ocena związku danego zdarzenia z pracą powinna zawsze uwzględniać specyfikę danej pracy. W przypadku pracy zdalnej swoboda pracownika w organizowaniu swojego czasu pracy oraz przerw jest znacznie większa niż w przypadku pracy w zakładzie pracy. Dlatego zwykle wypadki podczas przerw w pracy, takich jak wyjście do sklepu czy załatwianie innej prywatnej sprawy, nie powinny być uznawane za związane z pracą. Potwierdza to w pewnym zakresie wyrok Sądu Najwyższego z 14 stycznia 1997 r. (II UKN 47/96, OSNP 1997/17/326), zgodnie z którym:
SN
Zgoda przełożonego na opuszczenie przez pracownika miejsca pracy w godzinach pracy w celu załatwienia jego prywatnych spraw nie może być utożsamiana z zachowaniem związku z pracą wypadku, który nastąpił po opuszczeniu przez pracownika miejsca pracy.
Wypadkiem przy pracy nie będzie więc np. złamanie nogi, do którego doszło podczas robienia zakupów w trakcie pracy czy też porażenie prądem przy włączaniu pralki. Ale już porażenie prądem w sytuacji podłączania służbowego laptopa spełni definicję wypadku przy pracy. W sytuacji, kiedy pracownik potknie się o biurko lub krzesło czy też spadnie ze schodów w czasie rozmowy przez służbowy telefon, kwalifikacja prawna zdarzenia będzie odmienna.
W każdym z przypadków, gdy dojdzie do wypadku, należy dokładnie wyjaśnić jego przyczyny i okoliczności. Umożliwi to poszkodowanemu nabycie prawa do świadczeń odszkodowawczych.
Wypadki przy pracy – postępowanie powypadkowe
W sytuacji, w której poszkodowanym jest osoba świadcząca pracę na podstawie umowy o pracę, zgodnie z art. 234 § 1 Kodeksu pracy, pracodawca tej osoby ma obowiązek podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalić w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
Sposób i tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposób ich dokumentowania określają przepisy rozporządzenia w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.
Pracownik musi niezwłocznie powiadomić o wypadku
Zgodnie z § 2 rozporządzenia w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, poszkodowany pracownik musi niezwłocznie (jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala) poinformować o wypadku swojego przełożonego. Przepisy nie regulują formy zgłoszenia wypadku przy pracy przez pracownika. Dla celów dowodowych warto jednak wprowadzić wewnątrzzakładową procedurę formalizującą tę kwestię, wraz z opracowaniem pisemnego wzoru takiego zgłoszenia.
Co prawda zaniechanie powiadomienia przełożonego o wypadku bezpośrednio po zdarzeniu nie pozbawia pracownika prawa żądania ustalenia, że miało ono charakter wypadku przy pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 14 września 2000 r., II UKN 702/99, OSNP 2002/6/143), jednakże obowiązek niezwłocznego powiadomienia o wypadku przy pracy jest istotny, ponieważ każde takie zdarzenie nakłada na pracodawcę określone obowiązki.
Wypadki przy pracy – zabezpieczenie miejsca wypadku
Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, pracodawca powinien zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:
- dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych;
- uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane;
- dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.
Odstępstwo od powyższej zasady jest dopuszczalne jedynie wtedy, gdy zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu. Należy uznać, że analogiczne postępowanie powinno mieć miejsce w razie wypadku, do którego doszło w trakcie wykonywania pracy zdalnej, bowiem umożliwi powołanemu przez pracodawcę zespołowi powypadkowemu dokonać rzetelnego ustalenia okoliczności i przyczyn zdarzenia.
W razie zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego, zbiorowego, zgodnie z art. 234 § 2 Kodeksu pracy, pracodawca jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora. Dotyczy to również sytuacji, w której nie można jednoznacznie ocenić, czy dane zdarzenie jest wypadkiem, czy też nie, ale wywołało ono takie skutki.
Wypadki przy pracy – zespół powypadkowy
Ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadku – również przy pracy zdalnej – zajmuje się powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy, którego skład jest uzależniony m.in. od liczby pracowników, która ma istotne znaczenie przy realizacji obowiązków dotyczących wykonywania zadań służby bhp. Co do zasady w skład takiego zespołu wchodzi pracownik służby bhp oraz społeczny inspektor pracy.
U pracodawcy, który zgodnie z art. 23711 § 1 Kodeksu pracy nie ma obowiązku tworzenia służby bhp (zatrudnia do 100 pracowników), w skład zespołu powypadkowego zamiast pracownika służby bhp wchodzi pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp, albo specjalista spoza zakładu pracy.
U pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu powypadkowego, zamiast społecznego inspektora pracy, jako członek zespołu wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie bhp, zgodnie z przepisami dotyczącymi szkolenia w dziedzinie bhp.
Jeżeli pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w składzie dwuosobowym, ze względu na małą liczbę zatrudnionych pracowników, okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracodawca oraz specjalista spoza zakładu pracy.
Rolą zespołu powypadkowego jest ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku, dokonanie prawnej kwalifikacji danego zdarzenia (stwierdzenie, czy spełnia ono przesłanki zawarte w definicji wypadku przy pracy) oraz zaproponowanie środków, jakie należy podjąć, aby wyeliminować podobne zdarzenia w przyszłości.
W tym celu, niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku, zespół powypadkowy jest zobowiązany, w szczególności do:
- dokonania oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;
- jeżeli jest to konieczne, sporządzenia szkicu lub wykonania fotografii miejsca wypadku;
- wysłuchania wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;
- zebrania informacji dotyczących wypadku od świadków wypadku;
- zasięgnięcia opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku;
- zebrania innych dowodów dotyczących wypadku.
Zgodnie z art. 6731 § 10 Kodeksu pracy, oględzin miejsca wypadku dokonuje się po zgłoszeniu wypadku przy pracy zdalnej, w terminie uzgodnionym przez pracownika albo jego domownika, w przypadku gdy pracownik ze względu na stan zdrowia nie jest w stanie uzgodnić tego terminu, i członków zespołu powypadkowego. Zespół powypadkowy może odstąpić od dokonywania oględzin miejsca wypadku przy pracy zdalnej, jeżeli uzna, że okoliczności i przyczyny wypadku nie budzą jego wątpliwości.
Metody badania wypadków przy pracy
Jedną z najczęściej stosowanych przez zespoły powypadkowe metod badania wypadków przy pracy jest tzw. metoda TOL, która dzieli przyczyny wypadku na trzy grupy:
- techniczne,
- organizacyjne,
W trakcie postępowania w pierwszej kolejności analizie podlegają przyczyny techniczne, następnie przyczyny organizacyjne, a na koniec określane są przyczyny, których źródłem może być człowiek. Istotne jest tu również określenie powiązań pomiędzy poszczególnymi grupami przyczyn.
W tym modelu badań przyjmuje się założenie, że do urazu doprowadziła jedna przyczyna bezpośrednia (wydarzenie powodujące uraz), mająca szereg przyczyn pośrednich, klasyfikowanych według systematyki TOL.
Artykuł pochodzi z książki:
Wypadki przy pracy. Procedury i świadczenia
Opracowanie merytoryczne
Tomasz Kowalski