Dyskusje na temat wpływu sztucznej inteligencji na rynek pracy są coraz częstsze. Czy przyszłość należy do specjalistów, czy interdyscyplinarnych ekspertów? Jak się okazuje, odpowiedź nie jest jednoznaczna. Specjalistyczna wiedza technologiczna będzie nieoceniona w niektórych dziedzinach, ale interdyscyplinarność, kreatywność i otwartość będą równie ważne, zwłaszcza w marketingu, gdzie automatyzacja już teraz odgrywa znaczącą rolę.
Przyszłość rynku pracy objawiła się szybciej, niż ktokolwiek mógł przypuszczać. Pandemia COVID-19 przyspieszyła transformację, zmuszając firmy do adaptacji w obliczu nieprzewidzianych okoliczności. W dynamicznym środowisku kluczowy staje się upskilling i reskilling pracowników. Można to porównać do nawigacji przez labirynt pełen niewiadomych, gdzie elastyczność i umiejętność poruszania się w świecie nowoczesnych technologii są niezbędne.
Aby sprawdzić profesje przyszłości, Uczelnia Łazarskiego opracowuje badanie, w którym szuka odpowiedzi na pytanie: jak rewolucja AI wpłynie w średniej i długoterminowej perspektywie na wybrane profesje i szeroko rozumiany rynek pracy*.
Dwa kluczowe „streamy” kompetencji
Kompetencje adaptacyjne
Pierwszy strumień kompetencji obejmuje te, które umożliwią nam pracę z AI oraz na styku AI – człowiek w środowisku zdominowanym przez narzędzia AI. W miarę jak AI staje się integralną częścią każdego procesu i zadania, kluczowe jest posiadanie umiejętności pozwalających na efektywne wykorzystanie tych technologii w codziennej pracy.
Kompetencje ludzkie
Drugi strumień to kompetencje będące „ludzką wartością dodaną”, związane z naszymi przewagami, cechami i umiejętnościami będącymi dopełnieniem możliwości AI. To odpowiedź na napięcie między automatyzacją („szybko, tanio i dobrze”) a wartością pracy ludzkiej. W miarę rozwoju AI coraz ważniejsze stają się u ludzi inteligencja emocjonalna, empatia i... nieprzewidywalność. Istotne jest wypracowanie modelu rozwoju pracowników, który połączy umiejętność pracy z AI z rozwojem typowo ludzkich kompetencji.
Kreatywność i innowacyjność
Kreatywność i innowacyjność to kompetencje, które trudno zastąpić sztuczną inteligencją, co czyni je niezwykle cennymi na nowym rynku pracy. Zdolność do generowania oryginalnych pomysłów i tworzenia nowych rozwiązań będzie kluczowa w erze, gdzie rutynowe zadania będą automatyzowane. Kreatywność obejmuje nie tylko sztukę i design, lecz także innowacyjne podejście do rozwiązywania problemów biznesowych czy społecznych. Kreatywność ludzka będzie wzmacniana przez narzędzia sztucznej inteligencji, ale wciąż potrzebni będą pracownicy myślący nieszablonowo i proponujący przełomowe rozwiązania. To także odpowiedź na pewną standaryzację procesów AI – im większe jest to wyzwanie, tym większa (i dłuższa) wartość dodana człowieka.
Inteligencja emocjonalna i empatia
W erze AI inteligencja emocjonalna i empatia zyskują na znaczeniu, podczas gdy umiejętności techniczne mogą być łatwiej zastąpione przez maszyny. Inteligencja emocjonalna obejmuje zdolność do rozpoznawania własnych emocji oraz innych osób oraz zarządzania nimi, efektywną komunikację i budowanie relacji. W kontekście pracy z AI te kompetencje umożliwiają lepsze zrozumienie potrzeb użytkowników i klientów, co jest kluczowe w projektowaniu rozwiązań zorientowanych na człowieka.
Kompetencje te są szczególnie istotne w pracy zespołowej, zarządzaniu i przywództwie, gdzie interakcje międzyludzkie pozostają nieocenione. Badania pokazują, że pracownicy o wysokiej inteligencji emocjonalnej lepiej radzą sobie ze stresem i adaptacją do zmian w środowisku pracy. W związku z tym firmy coraz częściej uwzględniają te umiejętności w procesach rekrutacji i rozwoju pracowników. Rozwijanie inteligencji emocjonalnej może obejmować praktyki, takie jak mindfulness, coaching czy trening asertywności. W erze AI umiejętność empatii i budowania autentycznych relacji staje się nieocenioną wartością, która wyróżnia ludzi na tle maszyn.
Parafrazując Gen AI:
„Po pierwsze musicie nauczyć się pracować ze mną; w środowisku, w którym jestem wszędzie, w każdym procesie i zadaniu… rozwijając i pielęgnując to, co stanowi o wartości dodanej ludzi – inteligencję emocjonalną, empatię… i jeszcze przez jakiś czas kreatywność”.
Adaptacyjność i elastyczność poznawcza
W erze szybkich zmian technologicznych i niepewności rynkowej adaptacyjność i elastyczność poznawcza stają się kluczowymi kompetencjami. Obejmują one zdolność do szybkiego dostosowywania się do nowych sytuacji, uczenia się nowych umiejętności i zmiany sposobu myślenia w obliczu nowych informacji. W kontekście AI pracownicy muszą być gotowi na ciągłe zmiany w narzędziach i procesach pracy.
Elastyczność poznawcza pozwala na efektywne funkcjonowanie w środowisku, gdzie zmiany zachodzą w coraz szybszym tempie. Obejmuje to umiejętność przyswajania nowych koncepcji i technologii oraz zdolność do pracy w interdyscyplinarnych zespołach. Firmy coraz częściej poszukują pracowników, którzy potrafią szybko adaptować się do nowych ról i zadań. Rozwijanie tej kompetencji może obejmować praktyki, takie jak mindfulness, ekspozycję na różnorodne doświadczenia czy podejmowanie nowych wyzwań zawodowych. Badania pokazują, że osoby o wysokiej elastyczności poznawczej lepiej radzą sobie z niepewnością i są bardziej innowacyjne w rozwiązywaniu problemów.
Umiejętności cyfrowe i technologiczne
W erze AI umiejętności cyfrowe i technologiczne stają się fundamentalne, gdyż technologia przenika niemal każdy aspekt pracy. Obejmują one nie tylko podstawową znajomość narzędzi cyfrowych, lecz także głębsze zrozumienie zasad działania AI i innych zaawansowanych technologii. Pracownicy muszą efektywnie współpracować z systemami AI, rozumieć ich możliwości i ograniczenia. Istotne są również umiejętności związane z analizą danych, programowaniem i zarządzaniem projektami technologicznymi. W kontekście AI zdolność do interpretacji wyników generowanych przez algorytmy oraz podejmowanie na ich podstawie decyzji biznesowych staje się nieoceniona.
Firmy coraz częściej inwestują w szkolenia z zakresu umiejętności cyfrowych dla wszystkich pracowników, nie tylko dla działów IT. Rozwijanie tych kompetencji może obejmować kursy online, warsztaty praktyczne oraz udział w hackathonach. Ważne jest także ciągłe śledzenie nowych trendów technologicznych i adaptacja do zmieniających się narzędzi i platform. Umiejętności cyfrowe obejmują także aspekty cyberbezpieczeństwa ochrony danych, co staje się coraz bardziej istotne w świecie zdominowanym przez technologię.
Analiza danych i interpretacja wyników AI
Analiza danych i interpretacja wyników AI stają się kluczowymi umiejętnościami w erze sztucznej inteligencji. Pracownicy muszą nie tylko gromadzić i przetwarzać duże ilości danych, lecz także wyciągać z nich trafne wnioski. Ta umiejętność obejmuje znajomość zaawansowanych technik statystycznych, uczenia maszynowego i wizualizacji danych. Ważne jest zrozumienie, jak AI generuje wyniki oraz identyfikowanie potencjalnych ograniczeń i błędów w tych analizach. Pracownicy powinni umieć krytycznie oceniać wyniki AI, łączyć je z wiedzą biznesową i podejmować decyzje na ich podstawie. Istotna jest także umiejętność komunikowania złożonych analiz w sposób zrozumiały dla osób nietechnicznych.
Firmy coraz częściej poszukują pracowników, którzy potrafią przekształcać dane w tzw. actionable insights. Rozwijanie tych umiejętności może obejmować kursy z zakresu data science, statystyki i uczenia maszynowego. Ważne jest również zrozumienie etycznych implikacji analizy danych i AI, w tym kwestii prywatności oraz potencjalnej dyskryminacji algorytmicznej.
Umiejętność ciągłego uczenia się i samorozwoju
Umiejętność ciągłego uczenia się i samorozwoju zyskuje na znaczeniu w erze AI, gdzie wiedza i umiejętności szybko się dezaktualizują. Pracownicy muszą być zdolni do samodzielnego identyfikowania luk w swojej wiedzy i umiejętnościach oraz aktywnie poszukiwać sposobów ich uzupełnienia. To obejmuje efektywne korzystanie z różnorodnych źródeł wiedzy, takich jak platformy e-learningowe, kursy online oraz specjalistyczne publikacje. Kluczowe jest również rozwijanie metakognicji, czyli świadomości własnych procesów uczenia się i zdolności do ich optymalizacji. Pracownicy powinni szybko przyswajać nowe informacje i umiejętności oraz adaptować je do różnych kontekstów zawodowych.
Umiejętność ta obejmuje także zdolność do krytycznej refleksji nad własnym rozwojem i wyciągania wniosków z doświadczeń. Firmy coraz częściej doceniają pracowników, którzy wykazują inicjatywę w zakresie własnego rozwoju i są otwarci na nowe wyzwania. Rozwijanie tych kompetencji może obejmować tworzenie osobistych planów rozwoju, udział w programach mentoringowych oraz praktyki refleksyjnego uczenia się.
Paradox AI
Rozwój AI podniesie wartość inteligencji emocjonalnej, umiejętności społecznych oraz empatii. Techniczne umiejętności zostaną zastąpione przez AI, a fizyczne, z czasem, poprzez rozwój robotyki i narzędzi autonomicznych. Co innego inteligencja emocjonalna. Aspekt ten obejmuje zarówno zdolność do rozpoznawania własnych emocji i potrzeb oraz osobistych ograniczeń i zarządzania nimi, a także rozpoznawania emocji innych, jak i efektywną komunikację oraz budowanie relacji. Stąd aspekt ten będzie szczególnie istotny w obszarach, takich jak:
- Zawody opiekuńcze – praca wymagająca interakcji międzyludzkich, troski i empatii stanie się jeszcze bardziej cenna. W kontekście opieki zdrowotnej, pracy socjalnej czy edukacji umiejętność zrozumienia i odpowiedzenia na potrzeby innych jest nie do zastąpienia przez AI, przynajmniej na podstawowym poziomie.
- Zawody i role oparte na relacjach – relacje biznesowe, szczególnie na wyższym szczeblu B2B, będą wymagały zaawansowanych umiejętności interpersonalnych. Sprzedaż bezpośrednia dóbr luksusowych to kolejny przykład, gdzie budowanie zaufania i osobistych relacji jest kluczowe.
- Efektywna współpraca w mieszanych zespołach (AI – człowiek) – konstruktywne relacje zespołowe staną się podstawą efektywnej współpracy. Umiejętność komunikacji, rozwiązywania konfliktów i wspólnego dążenia do celu w zespołach, gdzie AI i ludzie pracują razem, będzie nieodzowna.
W tych obszarach zdolność do rozpoznawania emocji, empatii i budowania relacji nie tylko zwiększa efektywność, lecz także tworzy wartość dodaną, której AI nie jest w stanie zastąpić. W miarę jak AI będzie przejmować coraz więcej zadań technicznych i fizycznych, znaczenie kompetencji społecznych i emocjonalnych będzie rosło, stanowiąc kluczowy element sukcesu zawodowego w przyszłości.
Rynek pracy - kierunki przyszłości
Rynek pracy przyszłości będzie w dużej mierze oparty na technologii i nowych zawodach, które dzisiaj są jeszcze w fazie kształtowania. Dlatego edukacja musi być elastyczna i dynamiczna, aby móc odpowiednio reagować na zmieniające się potrzeby rynku. Rozwiązaniem jest nowoczesne podejście do edukacji i bliska współpraca z biznesem, która pozwoli na dobre przygotowanie do kształtowania przyszłych liderów rynku pracy.
Aby odnaleźć się na rynku pracy przyszłości, kluczowe jest nie tylko zdobycie odpowiednich kompetencji, ale także umiejętność adaptacji do zmian. Przyszłość to przede wszystkim ciągła nauka, interdyscyplinarność i umiejętność zarządzania zmianą.©
*
Projekt nr NdS-II/SN/0396/2023/ pt.: „Perspektywa i kierunek rozwoju szkolnictwa wyższego na podstawie zmian i rozwoju rynku pracy”, dofinansowany ze środków budżetu państwa przyznanych przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu „Nauka dla Społeczeństwa II”. Całkowita kwota dofinansowania 1 mln zł.
Artykuł pochodzi z czasopisma:
Personel i Zarządzanie 9/2024
Autorka
Marlena Wieteska
Ekspertka od innowacji na Uczelni Łazarskiego, SEO Lazarski University of Technology, kierownik projektu badawczego (jak podtytuł artykułu), wykładowczyni, trenerka i mentorka.