Ochrona dobrego imienia księgowego w prawie karnym – zniesławienie

Zniesławienie i zniewaga – definicje

Bezprawne, zawinione działanie naruszające dobre imię najczęściej wypełnia znamiona przestępstwa zniesławienia lub zniewagi.

Przestępstwo i zachowanie, które wypełnia znamiona przestępstwa:

1. Zniesławienie (pomówienie)
   Pomówienie innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu albo rodzaju działalności.
2. Zniewaga
   Znieważenie innej osoby w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga dotarła do tej osoby.

Zniesławienie (pomówienie) – o czym należy wiedzieć?

Podmiotem, przeciwko któremu może zostać popełnione przestępstwo zniesławienia, jest zarówno księgowy, jak i biuro rachunkowe, które jest prowadzone w formie spółki, np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Pomówienie dotyczy właściwości podmiotu lub postępowania. Przykładowo jego znamiona mogłaby wyczerpywać wypowiedź typu: „księgowy jest alkoholikiem” (właściwość) lub „księgowy prowadzi księgi niezgodnie z przepisami prawa” (postępowanie).

Działanie sprawcy naraża pokrzywdzonego na wystąpienie określonych skutków, tj. poniżenie lub utratę zaufania. W świetle poglądów doktryny i orzecznictwa wcale taki skutek nie musi nastąpić. Słusznie stwierdził Sąd Okręgowy w Kielcach, że dla odpowiedzialności karnej za przestępstwo zniesławienia bez znaczenia jest to, czy skutek w postaci: nieprzyjemności w pracy, konsekwencji służbowych, niepowodzenia w życiu osobistym rzeczywiście wystąpił. Do realizacji ustawowych znamion konieczne jest narażenie na powstanie tego rodzaju skutków, a nie ich wystąpienie[1].

WAŻNE!
Aby posądzić kogoś o pomówienie, nie musi dojść do wystąpienia skutków związanych z tym pomówieniem. Wystarczy samo narażenie na ich powstanie.

Wypowiedź zniesławiająca musi dotrzeć do innej osoby niż sam pokrzywdzony. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 26 lutego 2018 r., VI ACa 1576/16, uznał, że:

SA  (...)
Ze względu na to, że zniesławienie godzi w opinię innych o danej osobie, podrywa ich zaufanie do niej, poniża ją w ich oczach, nie dojdzie do zniesławienia przez wypowiedź, której odbiorcą jest jedynie ta osoba. Aby nastąpiło zniesławienie, wypowiedź zawierająca treści naruszające cześć musi dotrzeć jeszcze do bodaj jednej innej osoby.

Przestępstwo to może zostać popełnione jedynie umyślnie. Pomawiający musi mieć zatem świadomość tego, że jego wypowiedź zawiera zarzut zniesławiający pod adresem innej osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Ponadto musi zdawać sobie sprawę z tego, że podniesienie lub rozgłoszenie takiego zarzutu może narazić podmiot, którego on dotyczy, na poniżenie w opinii publicznej lub utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Sprawca winien chcieć podmiot pomawiany poniżyć lub spowodować utratę przez niego zaufania bądź też na to się godzić[2].

Specyficzne sposoby zniesławienia

Bardzo często sprawca pomówienia próbuje poniżyć osobę w taki sposób, aby samemu nie ponieść odpowiedzialności, a jednocześnie narazić kogoś na poniżenie w opinii publicznej lub utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Orzecznictwo sądowe wskazuje na takie przypadki, gdy nawet pozornie neutralne zachowanie może być zniesławieniem.

Ukryte zniesławienie – przykładowe przypadki

Zachowanie zniesławiające i wyjaśnienie:

1. Gest, mimika
   Pomówienie może być wyrażone w jakikolwiek sposób, zdolny do uzewnętrznienia myśli sprawcy i przelania ich do świadomości innych osób. Może nastąpić zatem nie tylko ustnie, ale także pismem, drukiem, wizerunkiem lub karykaturą, może uzewnętrznić się gestem (np. znaczące oklaskiwanie mówcy, w chwili, gdy ten podnosi hańbiący zarzut przeciw innej osobie) lub mimiką (np. ironiczny grymas, gdy ktoś mówi o nieskazitelnej uczciwości innej osoby)[3]. Pogląd ten jest jednak dyskusyjny.
2. Pytanie
   Wypowiedź zniesławiająca może być wyrażona nie tylko w trybie oznajmującym, lecz także w trybie przypuszczającym. Pytania nie mogą być ani prawdziwe, ani fałszywe, prawidłowe ani nieprawidłowe. Nie są ani faktami, ani ocenami, ale osobną kategorią semantyczną. Zważywszy na ich rolę w kształtowaniu wolności wypowiedzi, zbliżają się do kategorii opinii. Pytanie może zawierać zniesławiającą treść, jak w rozpoznawanej sprawie, jeżeli zawiera w sobie zniesławiające fakty. Chodzi o sytuacje, w których rozsądna interpretacja słów pozwala na stwierdzenie, że są one w istocie stawianiem zarzutu niewłaściwego postępowania[4]. Przykładowo pomówienie mogłoby zostać sformułowane w następujący sposób: „Czy prawdą jest, że księgowy Y przywłaszczył pieniądze należące do obsługiwanej spółki?”.
3. Wypowiedź hipotetyczna
   Z odpowiedzialnością karną za pomówienie możemy mieć do czynienia również w sytuacji, w której zniesławiający zarzut sformułowany jest hipotetycznie, przez odwołanie się do podejrzeń co do niewłaściwego postępowania osoby, której dotyczy pomawiająca treść[5]. Przykładowo pomówienie takie mogłoby być sformułowane w następujący sposób: „Prawdopodobnie księgowy X jest alkoholikiem”.
4. Wypowiedź pozornie niebędąca zniesławieniem
   Przy ocenie danej wypowiedzi należałoby zbadać nie tylko literalne jej brzmienie, lecz cały kontekst sytuacyjny, gdyż sprawca pomówienia może posłużyć się sformułowaniem, którego literalne brzmienie samo w sobie nie byłoby zniewagą, ale okoliczności z nim związane prowadzą do konstatacji, że wypełnia znamiona czynu zabronionego.
5. Pozorna obrona praw w procesie
   Nie można uznać, że w granicach dozwolonego zachowania się w procesie wolno zarzucać innej osobie popełnienie przestępstwa bez podania dowodów, na których zarzut taki jest formułowany[6].
6. Przedstawienie niepełnego obrazu rzeczywistości
   Może zdarzyć się sytuacja, w której pomawiający stwierdzi prawdę, ale pominie przy tym istotne elementy rzeczywistości, które usprawiedliwiałyby zachowanie pomówionego.
7. Cytowanie
   Zacytowanie zniesławiającej wypowiedzi, zwłaszcza gdy cytat ma tak naprawdę na celu przekazanie własnego zdania osoby cytującej.
8. Pomówienie bez wskazania imienia i nazwiska osoby pomawianej
   Pomówienia może dopuścić się również osoba, która wypowiada negatywne zarzuty, nie posługując się danymi personalnymi osoby pomówionej, lecz w sposób pozwalający na identyfikację.

[1] Wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach z 6 grudnia 2013 r., IX Ka 908/13, LEX nr 1717784

[2] Włodzimierz Wróbel (red.), Andrzej Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Część II. Komentarz do art. 212–277d.

[3] Wyrok Sądu Najwyższego z 20 listopada 1933 r., III K 1037/33.

[4] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 8 maja 2006 r., II AKa 448/05.

[5] Uchwała Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2019 r., I DO 3/18, LEX nr 2616174.

[6] 11 Wyrok Sądu Najwyższego z 20 marca 2018 r., II KK 357/17, LEX nr 2472500.

Artykuł pochodzi z książki:
Nowoczesne biuro rachunkowe. Organizacja. Renoma. Odpowiedzialność. Współpraca z klientem

Autor
Praca zbiorowa