Nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem – co mówi Karta Nauczyciela?

Nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy – bez względu na podstawę prawną tego stosunku – wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. Prawo nie przewiduje wyjątków od tej zasady. Istnieją jednak przypadki, kiedy swoboda pracodawcy jest w pewnym stopniu ograniczona. Przykładem może być przywrócenie pracownika do pracy wskutek orzeczenia sądowego. Obowiązek dopuszczenia takiego pracownika do pracy w istocie ogranicza wybór pracodawcy.

Stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się w szkole, a w przypadku powołania zespołu szkół jako odrębnej jednostki organizacyjnej – w zespole szkół. Ustawa zmieniająca z 9 maja 2007 r. wprowadziła 1 września 2007 r. zapis precyzujący kwestię zatrudniania nauczyciela w zespole szkół. Do tego czasu z nauczycielami zatrudnianymi w zespołach szkół nawiązywany był stosunek pracy w szkołach wchodzących w skład tego zespołu w częściach etatu. Obecnie w przypadku zatrudnienia w zespole szkół akt mianowania i umowa o pracę powinny określać także typy (rodzaje) szkół w zespole, w których pracuje nauczyciel (szerzej na ten temat patrz: komentarz do art. 14).

SN
Z wykładni językowej art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela wynika jednoznaczny wniosek, że pojęcie „szkoła” oznacza jednostkę organizacyjną, która jest pracodawcą. Sprzeczne z regułami wykładni językowej byłoby nadanie wskazanemu przepisowi takiego znaczenia, że dotyczy poszczególnych szkół wchodzących w skład zespołu szkół, a nie tego zespołu jako całości. Taka wykładnia eliminowałaby, wbrew wyraźnemu brzmieniu art. 3 pkt 2 Karty Nauczyciela, zespół szkół ze zbiorczego pojęcia „szkoła”. Ustanowiony w art. 14 ust. 2 Karty Nauczyciela obowiązek określenia w umowie o pracę lub akcie mianowania typu (rodzaju) szkoły, w której pracuje nauczyciel, w razie zatrudnienia w zespole szkół nie stanowi podstawy do ograniczania zastosowania art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela do zmian organizacyjnych lub zmian planu nauczania i wynikającej z nich niemożliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć w tej szkole. Pracodawcą jest bowiem zespół szkół i w ramach tego zespołu ma być rozpatrywana możliwość zapewnienia nauczycielom zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć i ewentualny wybór nauczyciela, którego należy zwolnić. (Wyrok SN z 25 października 2018 r.; sygn. akt III PK 105/17)

Warunkiem nawiązania stosunku pracy z nauczycielem jest spełnienie wymagań określonych przepisami Karty Nauczyciela.

Warunkami sine qua non są:

• posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych i korzystanie z praw publicznych,
• fakt, że przeciwko nauczycielowi nie toczy się postępowanie karne o przestępstwo umyślne z oskarżenia publicznego lub postępowanie dyscyplinarne,
• fakt, że nauczyciel nie był karany za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe,
• posiadanie przez nauczyciela kwalifikacji wymaganych do zajmowania danego stanowiska – wyjątek od tej przesłanki określają przepisy ust. 9 komentowanego artykułu,
• niekaranie karą dyscyplinarną, o której mowa w art. 76 ust. 1 pkt 3, w okresie 3 lat przed nawiązaniem stosunku pracy, albo karą dyscyplinarną, o której mowa w art. 76 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela.

Niekaralność nauczyciela

Warto dodać, że ostatni punkt został dodany w wyniku nowelizacji przepisów Karty Nauczyciela ustawą zmieniającą z 18 marca 2016 r. Przyjęta nowelizacja wprowadziła do katalogu wymogów stawianych przy nawiązywaniu stosunku pracy z nauczycielem wymóg niekaralności karą dyscyplinarną, o której mowa w art. 76 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela, w okresie 3 lat przed nawiązaniem stosunku pracy.

Karą, o której mowa w powołanym przepisie, jest kara zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczyciela w okresie 3 lat od ukarania. Ponadto przesłanką uniemożliwiającą zatrudnienie nauczyciela jest ukaranie karą dyscyplinarną, o której mowa w art. 76 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela – a więc najsurowszą karą, jaka może zostać wymierzona w toku postępowania dyscyplinarnego – tj. karą wydalenia z zawodu nauczyciela.

Potwierdzenie spełnienia warunku niekaralności karą dyscyplinarną przed nawiązaniem stosunku pracy należało do obowiązków nauczyciela. Przepis art. 10 ust. 8b Karty Nauczyciela, w brzmieniu obowiązującym do 28 lutego 2017 r., nakładał na nauczyciela obowiązek przedstawienia dyrektorowi szkoły informacji z centralnego rejestru orzeczeń dyscyplinarnych. Ustawa – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe przeniosły obowiązki w tym zakresie na dyrektora szkoły. Od 1 marca 2017 r. na dyrektorze szkoły spoczywa obowiązek zasięgnięcia informacji z rejestru, przed nawiązaniem stosunku pracy z nauczycielem. Sposób zasięgania informacji został opisany w art. 85y Karty Nauczyciela.

Modyfikacji uległy również zapisy dotyczące niekaralności. Przed nowelizacją przepisów Karty Nauczyciela stosunek pracy nie mógł być nawiązany z nauczycielem, przeciwko któremu toczyło się postępowanie karne lub dyscyplinarne, a także postępowanie o ubezwłasnowolnienie. Obecne rozwiązanie przewiduje, że jednym z wymogów niezbędnych do zatrudnienia nauczyciela jest brak toczącego się postępowania karnego o przestępstwo umyślne z oskarżenia publicznego lub postępowanie dyscyplinarne.

Toczące się postępowanie karne z oskarżenia prywatnego nie jest prawnie relewantne przy nawiązywaniu stosunku pracy z nauczycielem.

Ustawa zmieniająca z 18 marca 2016 r. nałożyła również na nauczyciela wymóg niekaralności za umyślne przestępstwo skarbowe. Umyślne i nieumyślne przestępstwa skarbowe określone zostały w przepisach ustawy z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 408 ze zm.).

Czyn zabroniony w świetle powyższej regulacji popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Z kolei czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca, nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

Zatrudnianie nauczycieli - zastosowanie przepisów Kodeksu pracy

Sposób nawiązywania stosunku pracy określają wyczerpująco przepisy Karty Nauczyciela. Oznacza to, że do zatrudniania nauczycieli nie będą miały zastosowania przepisy art. 25[1] k.p. o warunkach przekształcenia z mocy prawa umowy zawieranej na czas określony w umowę na czas nieokreślony.

Regulacja Karty Nauczyciela w zakresie zawierania umów o pracę na czas określony ma charakter wyczerpujący (pełny), brak tym samym podstaw do tego, by poprzez jej art. 91c stosować przepisy Kodeksu pracy, a w szczególności jego art. 25[1].

SN
W art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela została uregulowana kwestia zawierania umów na czas określony i należy uznać, że brak jest podstaw do stosowania przepisów Kodeksu pracy w tym zakresie, także art. 25 1 k.p. (Wyrok SN z 27 lipca 2006 r.; sygn. akt II PK 148/06)

Zasada ta znajduje również zastosowanie po dokonanych nowelizacjach Kodeksu pracy w zakresie zawierania umów o pracę na czas określony. W przypadku nauczycieli zatrudnionych w szkołach lub placówkach, dla których organem prowadzącym jest dana jednostka samorządu terytorialnego, nie mają zastosowania przepisy kodeksowe określające limit oraz maksymalny czas trwania umów na czas określony.

Od 1 września 2019 r. zostały dodane przepisy ust. 12–17 wprowadzające analogiczne do Kodeksu pracy rozwiązania, przewidujące przekształcenie umowy o pracę na czas określony w umowę o pracę na czas nieokreślony lub w stosunek pracy na podstawie mianowania.

Artykuł pochodzi z książki:
Karta Nauczyciela. Komentarz (PDF)

Autorka
Agata Piszko
Prawnik, członek stowarzyszenia audytor w wewnętrznych IIA Polska, ukończyła seminarium doktoranckie na Wydziale Prawa i Administracji Wyższej Szkoły Prawa i Administracji w Rzeszowie. Posiada wieloletnie doświadczenie w zakresie organizacji i zarządzania oświatą na szczeblu samorządowym. Jest autorką wielu komentarzy i publikacji oraz wykładowcą na Uniwersytecie Łódzkim, na szkoleniach i kursach dotyczących tematyki oświatowej.