Skuteczne dochodzenie należności od dłużnika – jak stosować kary umowne i odsetki?

W dalszej kolejności wyjaśnić należy z pozoru podobne terminy ? „opóźnienie” i „zwłoka”. Otóż opóźnienie dotyczy sytuacji, gdy kontrahent nie wykonuje danego obowiązku nie ze swojej winy. Zwłoka zaś to zawinione opóźnienie.

Kary umowne

Zgodnie z art. 484 par. 1 k.c. w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody.

Czy kary umowne mogą być ustalane w dowolnej wysokości?

Jeżeli wysokość kary umownej jest „wygórowana”, to sąd – na wniosek dłużnika ? może dokonać jej miarkowania i zasądzić od dłużnika jedynie część jej wysokości. Przykładem wygórowania będą sytuacje, w których kara umowna jest zbliżona swoją wartością do niespełnionego świadczenia, albo gdy dłużnik w znacznej części świadczenie wykonał bądź też niewykonanie wynikało z okoliczności od niego niezależnych.

Dla swojej skuteczności klauzula kary umownej musi zostać zawarta w treści umowy. Kara umowna ma stanowić formę zryczałtowanego odszkodowania, dlatego aby móc dochodzić odszkodowania powyżej wysokości kary umownej, należy zastrzec to wprost w umowie.

Odsetki za opóźnienie

Wyróżniamy wiele rodzajów odsetek. Odsetki ustawowe za opóźnienie należne są wierzycielowi z mocy samego prawa, nawet w przypadku braku stosownego zastrzeżenia w umowie. Strony mogą jednak podwyższyć wysokość odsetek, dodając stosowną klauzulę – takie odsetki nazywane są umownymi. Maksymalna wysokość odsetek umownych nie może przekraczać dwukrotnej wysokości odsetek ustawowych. Jeśli wierzyciel poniósł inne szkody w związku z brakiem realizacji umowy przez dłużnika, to może dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych (art. 471 i nast. k.c.).

Przedsiębiorcy w transakcjach pomiędzy sobą mogą zaś stosować odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych. Ich wysokość to suma stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 10 punktów procentowych.

Czym innym są odsetki kapitałowe, czyli od konkretnej sumy pieniężnej. Stosuje się je przy pożyczkach, odsetkach, lokatach itp. Podobnie jak odsetki za opóźnienie, odsetki kapitałowe mogą być:

• ustawowe - jest to suma stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktu procentowego;
• umowne - ustalone w umowie do granicy odsetek maksymalnych;
• maksymalne - stanowią one dwukrotność odsetek ustawowych.

Obecnie funkcjonują aż trzy rodzaje odsetek należnych wierzycielowi z odmiennymi stopami procentowymi.

Najczęściej stosowane rodzaje odsetek przy dochodzeniu należności od dłużnika (zakres stosowania i stopa procentowa)

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych – odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego w transakcjach handlowych.

• Jeżeli strony nie ustaliły inaczej, stopa odsetek równa jest sumie stopy referencyjnej NBP[1] i 10 punktów procentowych (w przypadku publicznych podmiotów leczniczych 8 punktów procentowych).

Odsetki ustawowe – odsetki od czynności prawnych, np. od kwoty udzielonej pożyczki.

• Jeżeli wysokość nie jest określona w inny sposób, ustala się ją jako sumę stopy referencyjnej NBP[1] i 3,5 punktu procentowego.
• Gdy strony samodzielnie ustalą wysokość odsetek, nie mogą one przekraczać w stosunku rocznym odsetek maksymalnych, które stanowią dwukrotność odsetek ustawowych.

Odsetki ustawowe za opóźnienie – odsetki za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego wynikającego z innej czynności niż transakcja handlowa.

• Jeżeli wysokość nie jest określona w inny sposób, ustala się ją jako sumę stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktu procentowego.
• Gdy strony samodzielnie ustalą wysokość odsetek, nie mogą one przekraczać w stosunku rocznym odsetek maksymalnych, które stanowią dwukrotność odsetek ustawowych za opóźnienie.

[1] Stopa referencyjna NBP, stanowiąca podstawę naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, obowiązująca w dniu:

• 1 stycznia danego roku – ma zastosowanie do 30 czerwca tego roku,
• 1 lipca danego roku – ma zastosowanie do 31 grudnia tego roku.

Artykuł pochodzi z książki:
Skuteczne sposoby na kryzys w firmie

Autor
Michał Koralewski
Radca prawny, Kancelaria Radców Prawnych Legitus